Rola neuroprzekaźników w kontekstowym odwracaniu preferencji
Każdego dnia podejmujemy wiele decyzji. Niektóre decyzje podejmuje się szybko i automatycznie, np. czy w drodze do pracy skręcić w lewo czy w prawo. Inne decyzje, zwłaszcza te ważniejsze, wymagają dłuższego namysłu i większego wysiłku. Ludzie często zmieniają pierwotny wybór przy pojawieniu się dodatkowej gorszej opcji – jest to klasa fenomenów zwanych „kontekstowym odwracaniem preferencji” (CPR). Celem wspieranego przez UE projektu CODIR jest empiryczne zbadanie mechanizmów w mózgu odpowiedzialnych za CPR oraz porównanie różnic zachodzących u różnych osób. W ramach projektu opisano odstępstwa od teorii racjonalnego wyboru podczas neuronowego przetwarzania informacji na poziomie dynamiki korowej oraz funkcjonowania neuroprzekaźników. Podając środki farmakologiczne zdrowym osobom, zespół CODIR ustalił, że neuroprzekaźnik kontrolujący interakcje hamujące w mózgu (GABA-A) leży u podstaw takich odstępstw od racjonalnego myślenia. Wykazano, że to właśnie interakcje hamujące modyfikowane przez GABA-A zasadniczo kontrolują zakres, w jakim nieproporcjonalnie koncentruje się uwagę na pozytywnych cechach alternatywnych wyborów. Odczyty magnetoencefalograficzne (MEG) umożliwiły lepsze zrozumienie obliczeń neuronowych, które koordynuje GABA-A. Eksperymenty związane z podejmowaniem decyzji Wyjaśniając cel powstania projektu CODIR, główny badacz, dr Konstantinos Tsetsos, stypendysta programu Maria Skłodowska-Curie, opowiada: „Poprzednie badanie nie zajmowało się kwestią tego, jakie cechy procesu przetwarzania informacji prowadzą do anomalii. W naszym badaniu staraliśmy się wypełnić tę lukę. Opierając się na poprzednich badaniach, utworzyliśmy eksperymentalne zadanie wykazujące główne cechy złożonych decyzji, jednak wystarczająco proste, by można było dokonać pomiaru aktywności mózgu i scharakteryzować neuronowe przetwarzanie informacji". Uczestnicy obserwowali dwa strumienie liczb (zaprezentowane w szybkiej sekwencji), po czym musieli wybrać strumień z najwyższą sumą. Zadanie to odwzorowuje wielopoziomowe decyzje podejmowane w świecie rzeczywistym, przy których jest bardzo prawdopodobne, że mózg sekwencyjnie przetwarza „wartościowe próbki”, by ocenić informacje, unikając przy tym przeciążenia. „To zadanie psychofizyczne umożliwiło projektowi śledzenie aktywności mózgu w całej hierarchii przetwarzania: od wizualnego przedstawienia liczb (wprowadzane dane) po sygnały w mózgu odzwierciedlające przygotowanie motoryczne przed podjęciem działania (dane wyjściowe)”, dodaje prof. Tobias Donner, który nadzorował projekt. Zespół manipulował aktywnością mózgu poprzez interwencję farmakologiczną – podanie niskiej dawki lorazepamu (leku benzodiazepinowego stosowanego między innymi w leczeniu stanów lękowych i zaburzeń snu), aby zwiększyć skuteczność neuroprzekaźnika GABA-A. Działanie to wywarło widoczny wpływ zarówno na aktywność mózgu, jak i na zachowanie badanych. W ramach projektu CODIR opracowano model obejmujący interakcje hamujące pomiędzy wartościowymi próbkami oraz czas na dodatkowy wybór. Dane MEG oraz interwencja farmakologiczna zapewniły kluczowe ograniczenia symulacji. Ogólnie rzecz biorąc wykazano, że model ten przewiduje decyzje lepiej niż jego poprzednia wersja, która i tak pozwalała osiągać znacznie lepsze wyniki niż porównywalne modele podejmowania decyzji. Zastosowania zarówno dla lekarzy, jak i dla konsumentów CODIR określił powiązania pomiędzy zaawansowanymi fenomenami związanymi z podejmowaniem decyzji, CPR oraz mechanizmami działającymi w mózgu. Ustalenie, dlaczego ludzie mylą się, podejmując decyzje, może przyczynić się do rozwoju systemów wspierania decyzji, na przykład narzędzi ochrony konsumentów. Co więcej, ustalenie powiązania przyczynowo-skutkowego pomiędzy neuroprzekaźnikami a podejmowaniem decyzji ma też znaczenie kliniczne. „Wiedza na temat tego, które neuroprzekaźniki wzbudzają określone zachowania, może pomóc w budowie narzędzi diagnostycznych wykorzystywanych w leczeniu niektórych chorób neuropsychiatrycznych, z wykorzystaniem eksperymentalnego zadania CODIR. Rozpoznajemy już tę kwestię we współpracy z psychiatrami”, podsumowuje dr Tsetsos.
Słowa kluczowe
CODIR, podejmowanie decyzji, mózg, wybory, neuroobrazowanie, racjonalny, ekonomia behawioralna, neuroprzekaźnik, neuronowe przetwarzanie informacji, przeciążenie
