Leki na bazie konopi w walce z cukrzycą typu 1 Proces niszczenia komórek beta trzustki w przebiegu cukrzycy poprzedza atak układu immunologicznego wywołujący stan zapalny, określany łacińską nazwą insulitis. Europejscy badacze odkryli, że leki na bazie konopi mogą opóźnić proces obumierania komórek beta. Zdrowie © Zerbor, Shutterstock Po raz pierwszy układ endokannabinoidowy został opisany w związku z psychotropowymi działaniem konopi. Przybywa dowodów podkreślających rolę konopi w regulowaniu metabolizmu i utrzymywaniu homeostazy energetycznej, jak również modulowaniu kluczowych procesów związanych z patofizjologią powikłanych cukrzycą: stanu zapalnego i apoptozy. Przenoszenie sygnału z komórek odbywa się za pośrednictwem receptorów kannabinoidowych CB1R i GPR55 występujących na powierzchni komórek beta, odpowiadających za ich funkcje i namnażanie, oraz receptora CB2R, obecnego głównie w komórkach układu odpornościowego i komórkach beta, regulującego proces ich aktywacji. Wykrywanie receptorów kannabinoidowych w komórkach beta trzustki Ukierunkowane na te receptory leki kannabinoidowe łagodzą przebieg chorób autoimmunologicznych, takich jak stwardnienie rozsiane, choroba Leśniowskiego-Crohna oraz reumatoidalne zapalenie stawów. Z kolei metodę farmakologicznego blokowania receptora CB1R stosowano w praktyce klinicznej nawet do leczenia powikłanej otyłości. Warto zauważyć, że w procesie patogenezy cukrzycy typu 2 istotnym czynnikiem staje się przewlekły, niewielki stan zapalny. Badania in vivo na modelu zwierzęcym reprezentującym stan przedcukrzycowy pozwoliły wskazać stan zapalny jako ważny czynnik procesów zachodzących w komórkach, modulowany działaniem leków kannabinoidowych. Głównym celem projektu DIRECtA, realizowanego przy wsparciu badaczy z programu Działania Marii Skłodowskiej-Curie (MSC) oraz krajowych i międzynarodowych agencji finansowych, było zbadanie wpływu ukierunkowywania działania na receptory kannabinoidowe na rozwój zapalenia wysp trzustkowych i początkowej fazy cukrzycy typu 1. „Przyjęliśmy hipotezę, że stosowanie leków ukierunkowanych na receptory kannabinoidowe może być potężną metodą leczenia zapobiegającą rozwojowi stanu zapalanego wysp trzustkowych, zachowującą komórki beta oraz uniemożliwiającą zatrzymanie produkcji insuliny przez trzustkę”, wyjaśnia Francisco Javier Bermúdez-Silva, kierujący zespołem w laboratorium goszczącym projekt. Do ukierunkowania działania na receptory kannabinoidowe badacze zastosowali kombinację metody farmakologicznej i genetycznej w celu określenia potencjalnych korzyści ze stosowania leków kannabinoidowych w leczeniu cukrzycy typu 1. W tym celu podawali transgenicznym myszom pozbawionym receptora CB1R jedynie w komórkach beta trzustki, myszom z cukrzycą bez otyłości oraz zdrowym myszom syntetyczne leki kannabinoidowe, analizując uzyskany wynik. W każdym przypadku odkryli, że zablokowanie receptora CB1R lub aktywacja receptorów CB2R bądź GPR55 redukuje stan zapalny wewnątrz wysp trzustkowych oraz opóźnia rozwój zapalenia wokół nich, a także rozwój początkowej fazy cukrzycy typu 1. Znaczenie projektu i kierunki przyszłych działań Obecnie nie istnieją żadne strategie umożliwiające zapobieganie lub leczenie cukrzycy typu 1, a pacjenci przez całe życie wymagają podawania egzogennej insuliny w zastrzykach. Istniejące formy leczenia mają na celu ograniczenie reaktywności komórek T we wczesnym stadium choroby, gdy nie doszło jeszcze do zniszczenia komórek beta wysp trzustkowych. Leki immunosupresyjne nie wykazują długotrwałej skuteczności i mają szkodliwy wpływ na układ odpornościowy pacjenta. „Innowacyjność projektu DIRECtA polega na badaniu potencjału leków kannabinoidowych w przeciwdziałaniu/zapobieganiu rozwojowi stanu zapalnego wysp trzustkowych podczas ataku układu immunologicznego w przebiegu cukrzycy”, podkreśla stypendystka programu MSCA, Isabel González-Mariscal. Zaproponowana metoda nie dotyczy wyłącznie samego układu odpornościowego, lecz także modulacji reaktywności własnych komórek beta trzustki. Stypendystka bierze czynny udział w badaniach w tej dziedzinie i ma swój wkład w wiele publikacji na ten temat. Mimo że podawanie leków kannabinoidowych pacjentom z otyłością prowadziło do poprawy kluczowych parametrów, takich jak poziom cholesterolu HDL i trójglicerydów oraz insulinooporności, zostały one wycofane z rynku ze względu na skutki uboczne oraz brak wiedzy o sposobie ich działania. Projekt DIRECtA dostarczył ważnych informacji dotyczących mechanizmu działania i roli układu endokannabinoidowego w procesie rozwoju stanu zapalnego wysp trzustkowych oraz cukrzycy typu 1, przyspieszając w ten sposób proces otwierania się rynku na leki kannabinoidowe. Badacze zajmują się obecnie analizą wpływu układu endokannabinoidowego na stężenie limfocytów we krwi osób, u których w ostatnim czasie zdiagnozowano cukrzycę typu 1, jak również oceną potencjału leków kannabinoidowych w przeciwdziałaniu rozwojowi stanu zapalnego w izolowanych ludzkich komórkach beta wysp trzustkowych od zdrowych dawców. Podsumowując, działania realizowane w ramach tego projektu pomogą przetestować opisywaną metodę w badaniach klinicznych, których celem jest dokonanie oceny skuteczności i bezpieczeństwa stosowania leków ukierunkowanych na receptory kannabinoidowe w zapobieganiu cukrzycy typu 1. Słowa kluczowe DIRECtA, zapalenie wysp trzustkowych, cukrzyca typu 1, leki kannabinoidowe, cukrzyca, komórki beta trzustki, endokannabinoidowy, receptor kannabinoidowy, zapalenie, cukrzyca typu 2
