Zbliżenie środowisk naukowych regionu Morza Czarnego
Morze Czarne – od czasów starożytnych Greków służące jako szlak komunikacyjny dla mieszkańców regionu – nieustannie łączy otaczające je kraje. „Morze Czarne nie przypomina Oceanu Atlantyckiego, który wyznacza granice Europy”, twierdzi Martin Felix Gajdusek, przedstawiciel austriackiego Ośrodka Innowacji Społecznych (ZSI) oraz kierownik projektu BLACK SEA HORIZON (Enhanced bi-regional STI cooperation between the EU and the Black Sea Region). „Jest wspólnym europejskim dobrem, które skupia wszystkie kraje tego regionu, które muszą stawiać czoła podobnym wyzwaniom – walce z degradacją środowiska naturalnego, dążeniu do efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych, zapewniania dostępu do wody oraz oczyszczania ścieków, a także gwarantowania dostępu do morza, które pełni rolę korytarza transportowego”. Obszar ten charakteryzuje się również pewnymi napięciami natury geopolitycznej. Wspólne cele naukowe i technologiczne mogłyby przyczynić się w związku z tym do wspierania zrównoważonego rozwoju regionu pod względem gospodarczym i politycznym.
Określanie wspólnych priorytetów
Mając na uwadze wszystkie te aspekty w 2015 roku zespół projektu BLACK SEA HORIZON rozpoczął prace nad wzmacnianiem lokalnej współpracy w zakresie nauki, technologii i innowacji. „W regionie działa około 500 000 naukowców, 1 500 uczelni wyższych i 3 000 ośrodków badawczych”, zauważa Gajdusek. „Uznaliśmy, że dzięki lepszej koordynacji między instytucjami finansującymi, a także oferowaniu naukowcom większego wsparcia w zakresie uzyskiwania dostępu do unijnego finansowania będziemy w stanie osiągnąć więcej niż do tej pory”. Realizowany uprzednio projekt Black Sea ERA-Net położył podwaliny pod zacieśnienie międzynarodowej współpracy badawczej. Nowy projekt BLACK SEA HORIZON miał na celu dalszą realizację tych założeń dzięki łączeniu agencji finansujących, ministerstw i naukowców ze wszystkich krajów regionu Morza Czarnego, a także kilku państw członkowskich Unii Europejskiej. „Podstawowym założeniem projektu było zapoczątkowanie dialogu na temat nauki, technologii i innowacji”, dodaje Gajdusek. „Naszym celem nie było opracowanie programu badań strategicznych, a raczej określenie konkretnych działań, których realizacja zaowocowałaby rozwojem współpracy”. Realizując te założenia, zespół rozpoczął prace od określenia trzech kluczowych obszarów tematycznych wspólnych dla wszystkich państw regionu Morza Czarnego – zrównoważone rolnictwo, efektywne gospodarowanie zasobami wodnymi, a także chemia stosowana i inteligentne materiały. „Wszystkie te obszary są niezwykle ważne dla wszystkich krajów, które posiadają zarówno możliwości, jak i potencjał do zacieśnienia współpracy badawczej”, zauważa Gajdusek. „Na przykład Gruzja, Mołdawia i Ukraina pracowały nad zwiększeniem wydajności upraw, natomiast naukowcy w Armenii, Azerbejdżanie i Bułgarii poczynili duże postępy w zakresie poprawy jakości wody trafiającej do gleby poprzez jej detoksykację. Z kolei rosyjscy naukowcy opracowywali nowatorskie membrany na potrzeby ogniw paliwowych”. W ramach projektu powstały wytyczne dotyczące rozwoju regionalnych klastrów badań przemysłowych, obejmujących instytucje badawcze i przedsiębiorstwa dysponujące wzajemnie uzupełniającymi się kompetencjami, połączone wspólnymi obszarami zainteresowań. Interesariusze biorący udział w pracach badawczo-rozwojowych uczestniczyli we wspólnych warsztatach i konferencjach, w ramach których omawiali sposoby lepszej koordynacji inwestycji w badania. „Budowanie zaufania stało się niezwykle ważnym aspektem projektu, ukierunkowanym na niwelowanie różnic geopolitycznych”, wyjaśnia Gajdusek. „Przyglądaliśmy się również sposobom na potencjalne zwiększenie mobilności naukowców z krajów regionu Morza Czarnego w granicach Unii Europejskiej”.
Budowanie potencjału badawczego
Projekt odniósł sukces w zakresie zachęcania krajów regionu do bezpośredniego uczestnictwa w finansowanych ze środków Unii Europejskiej projektach badawczych, a jednocześnie doprowadził do organizacji nowych projektów współpracy, takich jak Black Sea CONNECT. Od czasu startu projektu liczba przesyłanych propozycji i wniosków dotyczących projektów z udziałem państw trzecich z regionu Morza Czarnego wzrosła o co najmniej 10 %. W ramach szkoły letniej organizowanej w ramach programu „Horyzont 2020” przeszkolono 25 naukowców na wczesnym etapie kariery z państw regionu nienależących do Unii Europejskiej, by przygotować ich w ten sposób do udziału w przyszłych projektach badawczych finansowanych przez Wspólnotę. Zespół projektu z powodzeniem wyodrębnił również co najmniej 30 opartych na badaniach klastrów przemysłowych działających w krajach partnerskich. Szkolenia objęły także 15 kierowników klastrów przemysłowych w regionie Morza Czarnego, którzy w ich następstwie nawiązali kontakty z osobami piastującymi podobne stanowiska w innych państwach członkowskich UE. Współpraca obejmująca 19 partnerów z regionu – w tym podmioty z Azerbejdżanu, Bułgarii, Gruzji, Mołdawii, Rumunii, Rosji, Turcji i Ukrainy – pozwoliła na przetarcie nowych szlaków dla młodych naukowców działających w tym regionie. „Chcieliśmy stworzyć nowe możliwości, by zachęcić młode pokolenia do pracy i stawania się siłą napędową zmian”, twierdzi koordynator projektu. „Jednak zanim stało się to możliwe, konieczne było jasne określenie roli odgrywanej przez naukowców, ich znaczenia, a także kierunków badań naukowych”. Gajdusek dostrzega także fakt niezwykle obiecującego rozwoju niektórych regionów. „W Mołdawii byliśmy świadkami restrukturyzacji systemu finansowania nauki i technologii, a także powstania specjalnej agencji zajmującej się tym zagadnieniem”, dodaje. „Z kolei w Gruzji nastąpił wzrost świadomości dotyczącej kwestii innowacji społecznych i tego, w jaki sposób przyczyniają się do nich badania naukowe. Proces zmian nieustannie trwa”.
Słowa kluczowe
BLACK SEA HORIZON, współpraca, woda, środowisko, transport, innowacje społeczne, finansowanie, koordynacja, przemysł, badania naukowe
