Zbliżenie środowisk naukowych regionu Morza Czarnego
Morze Czarne – od czasów starożytnych Greków służące jako szlak komunikacyjny dla mieszkańców regionu – nieustannie łączy otaczające je kraje. „Morze Czarne nie przypomina Oceanu Atlantyckiego, który wyznacza granice Europy”, twierdzi Martin Felix Gajdusek, przedstawiciel austriackiego Ośrodka Innowacji Społecznych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (ZSI) oraz kierownik projektu BLACK SEA HORIZON (Enhanced bi-regional STI cooperation between the EU and the Black Sea Region). „Jest wspólnym europejskim dobrem, które skupia wszystkie kraje tego regionu, które muszą stawiać czoła podobnym wyzwaniom – walce z degradacją środowiska naturalnego, dążeniu do efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych, zapewniania dostępu do wody oraz oczyszczania ścieków, a także gwarantowania dostępu do morza, które pełni rolę korytarza transportowego”. Obszar ten charakteryzuje się również pewnymi napięciami natury geopolitycznej. Wspólne cele naukowe i technologiczne mogłyby przyczynić się w związku z tym do wspierania zrównoważonego rozwoju regionu pod względem gospodarczym i politycznym.
Określanie wspólnych priorytetów
Mając na uwadze wszystkie te aspekty w 2015 roku zespół projektu BLACK SEA HORIZON rozpoczął prace nad wzmacnianiem lokalnej współpracy w zakresie nauki, technologii i innowacji. „W regionie działa około 500 000 naukowców, 1 500 uczelni wyższych i 3 000 ośrodków badawczych”, zauważa Gajdusek. „Uznaliśmy, że dzięki lepszej koordynacji między instytucjami finansującymi, a także oferowaniu naukowcom większego wsparcia w zakresie uzyskiwania dostępu do unijnego finansowania będziemy w stanie osiągnąć więcej niż do tej pory”. Realizowany uprzednio projekt Black Sea ERA-Net położył podwaliny pod zacieśnienie międzynarodowej współpracy badawczej. Nowy projekt BLACK SEA HORIZON miał na celu dalszą realizację tych założeń dzięki łączeniu agencji finansujących, ministerstw i naukowców ze wszystkich krajów regionu Morza Czarnego, a także kilku państw członkowskich Unii Europejskiej. „Podstawowym założeniem projektu było zapoczątkowanie dialogu na temat nauki, technologii i innowacji”, dodaje Gajdusek. „Naszym celem nie było opracowanie programu badań strategicznych, a raczej określenie konkretnych działań, których realizacja zaowocowałaby rozwojem współpracy”. Realizując te założenia, zespół rozpoczął prace od określenia trzech kluczowych obszarów tematycznych wspólnych dla wszystkich państw regionu Morza Czarnego – zrównoważone rolnictwo, efektywne gospodarowanie zasobami wodnymi, a także chemia stosowana i inteligentne materiały. „Wszystkie te obszary są niezwykle ważne dla wszystkich krajów, które posiadają zarówno możliwości, jak i potencjał do zacieśnienia współpracy badawczej”, zauważa Gajdusek. „Na przykład Gruzja, Mołdawia i Ukraina pracowały nad zwiększeniem wydajności upraw, natomiast naukowcy w Armenii, Azerbejdżanie i Bułgarii poczynili duże postępy w zakresie poprawy jakości wody trafiającej do gleby poprzez jej detoksykację. Z kolei rosyjscy naukowcy opracowywali nowatorskie membrany na potrzeby ogniw paliwowych”. W ramach projektu powstały wytyczne dotyczące rozwoju regionalnych klastrów badań przemysłowych, obejmujących instytucje badawcze i przedsiębiorstwa dysponujące wzajemnie uzupełniającymi się kompetencjami, połączone wspólnymi obszarami zainteresowań. Interesariusze biorący udział w pracach badawczo-rozwojowych uczestniczyli we wspólnych warsztatach i konferencjach, w ramach których omawiali sposoby lepszej koordynacji inwestycji w badania. „Budowanie zaufania stało się niezwykle ważnym aspektem projektu, ukierunkowanym na niwelowanie różnic geopolitycznych”, wyjaśnia Gajdusek. „Przyglądaliśmy się również sposobom na potencjalne zwiększenie mobilności naukowców z krajów regionu Morza Czarnego w granicach Unii Europejskiej”.
Budowanie potencjału badawczego
Projekt odniósł sukces w zakresie zachęcania krajów regionu do bezpośredniego uczestnictwa w finansowanych ze środków Unii Europejskiej projektach badawczych, a jednocześnie doprowadził do organizacji nowych projektów współpracy, takich jak Black Sea CONNECT(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Od czasu startu projektu liczba przesyłanych propozycji i wniosków dotyczących projektów z udziałem państw trzecich z regionu Morza Czarnego wzrosła o co najmniej 10 %. W ramach szkoły letniej organizowanej w ramach programu „Horyzont 2020” przeszkolono 25 naukowców na wczesnym etapie kariery z państw regionu nienależących do Unii Europejskiej, by przygotować ich w ten sposób do udziału w przyszłych projektach badawczych finansowanych przez Wspólnotę. Zespół projektu z powodzeniem wyodrębnił również co najmniej 30 opartych na badaniach klastrów przemysłowych działających w krajach partnerskich. Szkolenia objęły także 15 kierowników klastrów przemysłowych w regionie Morza Czarnego, którzy w ich następstwie nawiązali kontakty z osobami piastującymi podobne stanowiska w innych państwach członkowskich UE. Współpraca obejmująca 19 partnerów z regionu – w tym podmioty z Azerbejdżanu, Bułgarii, Gruzji, Mołdawii, Rumunii, Rosji, Turcji i Ukrainy – pozwoliła na przetarcie nowych szlaków dla młodych naukowców działających w tym regionie. „Chcieliśmy stworzyć nowe możliwości, by zachęcić młode pokolenia do pracy i stawania się siłą napędową zmian”, twierdzi koordynator projektu. „Jednak zanim stało się to możliwe, konieczne było jasne określenie roli odgrywanej przez naukowców, ich znaczenia, a także kierunków badań naukowych”. Gajdusek dostrzega także fakt niezwykle obiecującego rozwoju niektórych regionów. „W Mołdawii byliśmy świadkami restrukturyzacji systemu finansowania nauki i technologii, a także powstania specjalnej agencji zajmującej się tym zagadnieniem”, dodaje. „Z kolei w Gruzji nastąpił wzrost świadomości dotyczącej kwestii innowacji społecznych i tego, w jaki sposób przyczyniają się do nich badania naukowe. Proces zmian nieustannie trwa”.
Słowa kluczowe
BLACK SEA HORIZON, współpraca, woda, środowisko, transport, innowacje społeczne, finansowanie, koordynacja, przemysł, badania naukowe