Ramy gospodarowania glebami umożliwiające zrównoważoną produkcję żywności
W ramach finansowanego ze środków UE projektu LANDMARK (LAND Management: Assessment, Research, Knowledge base) powstało ogólnoeuropejskie konsorcjum skupiające najważniejsze instytuty naukowe i badawcze, izby rolnicze i decydentów. Jego zadaniem było opracowanie ram gospodarowania glebami, które wesprą zrównoważoną produkcję żywności w Europie. „Zgodnie z naszym funkcjonalnym podejściem gleby są zasobami, którymi gospodaruje rolnik i które nie tylko umożliwiają produkcję żywności, lecz zapewniają też usługi ekosystemowe służące człowiekowi”, mówi Rachel Creamer, koordynatorka projektu LANDMARK z Uniwersytetu w Wageningen(odnośnik otworzy się w nowym oknie) pełniącego rolę gospodarza projektu.
Narzędzie Soil Navigator
Na podstawie przeglądu literatury, konsultacji z interesariuszami i analiz danych eksperci pracujący w ramach projektu przygotowali naukowe modele funkcji gleb, by lepiej zrozumieć, jak zmieniają się one w odpowiedzi na różne praktyki gospodarowania w rozmaitych warunkach klimatycznych. Zaowocowało to opracowaniem narzędzia www.soilnavigator.eu (Soil Navigator) pozwalającego identyfikować niedrogie i praktyczne środki służące bardziej zrównoważonej, dopasowanej do realiów gospodarce rolnej. Użytkownicy wprowadzają dane gleb, które uzyskano z próbek i analiz. Następnie system ocenia zdolność gleb do realizowania najważniejszych funkcji: produkcji pierwotnej, filtrowania i oczyszczania wód, sekwestracji węgla i regulowania klimatu, tworzenia różnorodnych biologicznie siedlisk oraz udziału w dostarczaniu i obiegu składników odżywczych. Na podstawie danych każdej funkcji przypisywana jest ocena: wysoka, średnia lub niska. Użytkownicy następnie wybierają zdolności, które chcą poprawić, a system przedstawia im zalecane rozwiązania.
Schemat monitorowania
Używając narzędzia Soil Navigator, zespół projektu opracował schemat monitorowania(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Za pomocą tego narzędzia przeanalizowano 94 uczestniczących gospodarstw zlokalizowanych w 13 europejskich krajach. Reprezentowały one dwa typy użytkowania gruntów (grunty orne i użytki zielone) oraz pięć stref klimatycznych: południowoalpejską, atlantycką, kontynentalną, północnośródziemnomorską i panońską. „W przypadku wielu lokalizacji wysoki wynik uzyskały dwie lub nawet trzy funkcje, co pokazuje, że gospodarowanie gruntami w sposób umożliwiający uzyskanie wielozadaniowości gleb jest nie tylko możliwe, lecz też całkiem powszechne”, wyjaśnia Creamer. „Gleby optymalnie spełniające wszystkie funkcje to rzadkie zjawisko. Jednak jeśli w obrębie jednego pola spełnione są trzy z pięciu funkcji, oznacza to, że w większej skali gleba realizuje wszystkie swoje zadania”. Na podstawie rozmów z rolnikami dotyczących stosowanych przez nich praktyk gospodarowania określono funkcje, które będą najbardziej przydatne w ich gospodarstwach. Bazując na zebranych danych, zespół zidentyfikował także synergie i kompromisy(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Odkryliśmy, że synergie i kompromisy w systemach gospodarowania zmieniały się w zależności zarówno od warunków klimatycznych, jak i sposobu użytkowania gruntów”, dodaje Creamer. „Na przykład w niektórych regionach Europy, takich jak Panonia, zaobserwowano synergię między bioróżnorodnością i regulacją klimatu. Natomiast w strefie atlantyckiej połączenie tych funkcji przynosiło negatywne efekty w przypadku użytków zielonych”.
Strategie oparte na dostępności i zapotrzebowaniu
Korzystając z zestawów danych z całej Europy(odnośnik otworzy się w nowym oknie), zespół projektu LANDMARK przygotował model dostępności funkcji gleb w UE oraz społecznego zapotrzebowanie na nie. Podczas oceny potrzeb zauważono wyraźne różnice między poszczególnymi krajami. „Równoczesne zaspokojenie wszystkich potrzeb społecznych w każdej lokalizacji jest trudne, dlatego nasze analizy zawierają wytyczne dotyczące ukierunkowanych działań, które pozwolą na lepsze dopasowanie dostępności i zapotrzebowania”, zauważa Creamer. Prace nad projektem LANDMARK objęły także opracowanie 11 wariantów formalnych strategii(odnośnik otworzy się w nowym oknie), w tym środków, które będzie można wdrożyć w ramach wspólnej polityki rolnej, z naciskiem na konieczność utworzenia krajowych planów strategicznych. Zespół projektu zaproponował także nadanie priorytetu tym funkcjom gleb, które najbardziej odbiegają od wymagań. Jako potencjalne źródła inspiracji wskazano gospodarstwa demonstracyjne(odnośnik otworzy się w nowym oknie), przygotowane na przyszłe wyzwania związane z ekologią. Ustalenia naukowców zaprezentowano przedstawicielom Komisji Europejskiej i interesariuszy podczas konferencji zamykającej projekt LANDMARK(odnośnik otworzy się w nowym oknie), która odbyła się w Brukseli, a także w trakcie konferencji na temat gleb w Wageningen we wrześniu 2019 roku. Wyniki projektu stanowiły cenny wkład w proces formułowania misji UE skupiającej się na zdrowiu gleb oraz bezpieczeństwie żywnościowym. Prace nad narzędziem Soil Navigator są kontynuowane w kilku krajach, a dane uzyskane z użyciem schematu monitorowania zostały już przedyskutowane w kontekście przyszłych aktualizacji badania LUCAS dotyczącego warstwy uprawnej gleb(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
