Czas na działanie w sprawie skutków zdrowotnych niskich dawek promieniowania wykorzystywanych w medycynie
Radioterapia polega na wykorzystaniu promieniowania jonizującego w celu leczenia nowotworów. Pomimo oczywistych korzyści wynikających z zastosowania tej metody pacjenci często cierpią w wyniku skutków ubocznych wywołanych przez promieniowanie, na przykład pacjenci z rakiem piersi często zgłaszają przypadki chorób układu krążenia. Narażenie na niskie dawki promieniowania jonizującego w czasie obrazowania medycznego, na przykład w czasie tomografii komputerowej, stanowi w dłuższej perspektywie czasowej zagrożenie dla zdrowia dzieci i młodzieży. Co więcej, pracownicy ochrony zdrowia wykonujący te badania i zabiegi również są narażeni na promieniowanie. Aby lepiej zrozumieć wpływ tego narażenia oraz wdrożyć stosowne środki ochrony, 34 partnerów z 14 krajów europejskich połączyło siły w ramach projektu MEDIRAD. Do konsorcjum dołączyli eksperci w zakresie radiologii, medycyny jądrowej, radioterapii, dozymetrii, epidemiologii, ochrony przed promieniowaniem oraz specjaliści do spraw zdrowia publicznego. Dalszych konsultacji udzieliła naukowa rada doradcza, w której skład weszli światowej sławy eksperci w tej dziedzinie, rada interesariuszy złożona z przedstawicieli stowarzyszeń medycznych oraz szersze forum zainteresowanych stron obejmujące przedstawicieli organizacji międzynarodowych. „Naszym celem było przedstawienie dowodów naukowych potwierdzających wpływ promieniowania jonizującego na zdrowie, aby dzięki temu poprawić ochronę w praktyce klinicznej”, wyjaśnia Guy Frija, profesor Uniwersytetu Paryskiego i koordynator kliniczny projektu.
Narzędzia i modele w służbie ochrony przed promieniowaniem
Cele projektu MEDIRAD obejmowały opracowanie szacunków dotyczących dawek promieniowania pochłoniętych przez poszczególne narządy oraz rejestrację rzeczywistych dawek, aby w ten sposób usprawnić praktykę medyczną i optymalizować natężenie promieniowania w oparciu o konkretne zalecenia. Udało się to osiągnąć dzięki ulepszonym narzędziom dozymetrycznym, rozwiązaniom pozwalającym na optymalizację jakości obrazu przy zmniejszonych dawkach promieniowania, a także wytycznym dotyczącym oceny dawki w badaniach tomograficznych. Jeśli chodzi o wpływ narażenia na promieniowanie jonizujące w praktyce medycznej, badacze skupili się na wpływie niewielkich i umiarkowanych dawek na układ krążenia u pacjentów cierpiących na raka piersi leczonego przy pomocy radioterapii, a także na ryzyku wystąpienia choroby nowotworowej w perspektywie długoterminowej u dzieci diagnozowanych przy pomocy tomografu komputerowego. Członkowie konsorcjum opracowali i zweryfikowali model prognostyczny pozwalający na ocenę ryzyka wystąpienia ostrych zdarzeń wieńcowych w wyniku radioterapii u poszczególnych pacjentów chorych na raka piersi. Ponadto udało im się określić metody obrazowania serca oraz biomarkery w układzie krążenia, które pozwalają na wykrywanie i monitorowanie wszystkich zmian sercowo-naczyniowych wywołanych promieniowaniem. „Narzędzia mechanistycznego modelowania opracowane w ramach projektu MEDIRAD pozwalają na uzyskanie lepszego wglądu w proces rozwoju chorób układu krążenia, w tym schorzeń, które nie są wywoływane przez promieniowanie”, podkreśla Elisabeth Cardis, profesor Instytutu Zdrowia na Świecie w Barcelonie i koordynatorka naukowa projektu. W przypadku pacjentów pediatrycznych poddawanych badaniom tomograficznym badacze obserwowali duże kohorty pacjentów uczestniczących w badaniu EPI-CT. W ramach swoich prac analizowali przypadki pojawienia się nowotworów złośliwych mózgu i krwi, a także określili potencjalne biomarkery, które mogą wskazywać podatność na nowotwory wywołane niską dawką promieniowania. Oprócz zminimalizowania skutków ubocznych wywołanych przez promieniowanie wyniki projektu MEDIRAD mogą zmienić oblicze personalizacji leczenia pacjentów. Niektóre z narzędzi i programów powstałych w ramach prac konsorcjum mogą stanowić fundament przyszłych badań klinicznych dotyczących leczenia opartego na promieniowaniu.
Zalecenia dotyczące lepszej ochrony przed promieniowaniem
Ustalenia i wnioski wypływające z projektu MEDIRAD stanowiły podstawę zestawu zaleceń opartych na dowodach i danych, które zakładają bardziej skuteczną ochronę pacjentów i pracowników ochrony zdrowia w całej Europie przed promieniowaniem. Materiały zostały opracowane w ścisłej współpracy z szerokim gronem interesariuszy, a także ze społecznościami akademickimi i medycznymi, przy wydatnym udziale decydentów. Zalecenia konsorcjum MEDIRAD, które zostały udostępnione przez uczestników projektu, są dostępne na jego stronie internetowej. Aby ułatwić popularyzację tych zaleceń w formie zrozumiałej dla osób niebędących specjalistami w tej dziedzinie, zespół przygotował także skrócone wytyczne oraz infografikę prezentującą podstawowe założenia.
Słowa kluczowe
MEDIRAD, promieniowanie jonizujące, zalecenia, choroby układu krążenia, biomarkery, dozymetr
