„FAIRyfikacja” cennych zestawów danych z korzyścią dla wszystkich
Firmy farmaceutyczne, środowiska akademickie i MŚP codziennie generują ogromne ilości danych z zakresu nauk biologicznych, których wartość wykracza daleko poza ich pierwotny cel. Zadbanie o to, by dane były tworzone i zarządzane w sposób zapewniający ich znajdowalność, dostępność, interoperacyjność i umożliwiający ich ponowne wykorzystanie (zgodnie z koncepcją FAIR) nie jest łatwym zadaniem w obrębie jednej organizacji, nie mówiąc już o działaniach w ramach różnych organizacji, sektorów i granic. Zespół finansowanego przez UE i sektor przemysłowy projektu FAIRplus stworzył skalowalne ramy na rzecz FAIRyfikacji danych (czyli dostosowania ich do koncepcji FAIR), wraz ze wskazówkami, narzędziami i procedurami ułatwiającymi ten proces. Udało mu się już zwiększyć zgodność z koncepcją FAIR danych publicznych pochodzących z wybranych projektów Inicjatywy w zakresie leków innowacyjnych (ang. Innovative Medicines Initiative, IMI) oraz danych wewnętrznych partnerów z branży farmaceutycznej. Powszechne wdrożenie tych ram pobudzi innowacje przynoszące wymierne korzyści dla całego społeczeństwa.
„FAIRyfikacja” danych jest wspólnym celem
Naukowcy ze wszystkich sektorów są świadomi wpływu inwestowania czasu i wysiłku w udostępnianie i ponowne wykorzystywanie danych. Nawet wysoce konkurencyjne środowisko przemysłowe zdało sobie sprawę, że udostępnianie danych może obniżyć koszty badań i rozwoju. Jednak jak dokonać ich „FAIRyfikacji”? Wyzwania natury finansowej, technicznej, prawnej i organizacyjnej są niezliczone. Projekt FAIRplus skupia się na samych danych, wpływając na wszystko inne. Według koordynatorki projektu Sereny Scollen z ELIXIR Europe, „w ramach projektu FAIRplus naukowcy z branży farmaceutycznej, środowiska akademickiego i MŚP zebrali się, aby wspólnie opracować sposoby na FAIRyfikację danych w sposób skalowalny i niezależny od środowiska badawczego, niosąc ze sobą możliwości innowacji, zwłaszcza dla MŚP”.
Projekt FAIRplus upraszcza ten proces
Zespół projektu FAIRplus stworzył liczne narzędzia i zasoby. Aby pomóc osobom niebędącym ekspertami w rozpoczęciu procesu zapewnienia danym zgodności z koncepcją FAIR, ramy FAIRyfikacji pomagają analitykom i właścicielom danych zrozumieć kroki, które muszą podjąć, aby nadać ich danym pożądanych właściwości. „Najważniejszym owocem projektu FAIR jest Poradnik FAIR. Jest to ogólnodostępny zasób materiałów online poświęcony dziedzinie nauk biologicznych, zawierający ponad 80 instruktaży opracowanych przez prawie 100 specjalistów w dziedzinie danych, który pomoże naukowcom tworzyć i przechowywać dane FAIR. Projekt i jego Poradnik rekomendowane są przez Program prac na rzecz zdrowia w ramach programu ramowego „Horyzont Europa” na lata 2023–2024 Komisji Europejskiej”, dodaje Scollen. Kreator FAIR sugeruje przydatne materiały do FAIRyfikacji w oparciu o specyficzne dla użytkownika wymagania wobec tego procesu i projektuje rozwiązania na potrzeby FAIRyfikacji dla osób w nią zaangażowanych. Model dojrzałości zbiorów danych FAIRplus kieruje procesem decyzyjnym i skutecznymi inwestycjami w zarządzanie danymi; wskaźniki służą do oceny zgodności danych z koncepcją FAIR przed i po inwestycji. Narzędzie FAIR-Decide ma zaś na celu analizę kosztów i korzyści działań FAIRyfikacji w środowisku farmaceutycznym.
Zapewnienie zrównoważonego wdrożenia zasad FAIR
Zespół projektu FAIRplus przygotował wiele publikacji, w tym dwa artykuły o otwartym dostępie w prestiżowym czasopiśmie Nature, opisujące ramy FAIRyfikacji i Poradnik FAIR. Zespół zorganizował trzy Fora Innowacji i MŚP (wydarzenia networkingowe), przeprowadził webinarium (publicznie dostępne na stronie internetowej) i przyjął 15 stypendystów do swojego rocznego programu stypendialnego, aby wykształcić nowe pokolenie ekspertów w zakresie FAIRyfikacji. Materiały e-learningowe stypendium FAIR są dostępne do ponownego wykorzystania za pośrednictwem platformy materiałów szkoleniowych ELIXIR TeSS. „Jednym z najbardziej ekscytujących aspektów naszego projektu była współpraca. Siedem opublikowanych studiów przypadku wykorzystujących zestawy danych z innych dużych projektów IMI, w tym RESOLUTE, eTOX i APPROACH, ilustruje zastosowanie Poradnika FAIR w praktyce”, zauważa Scollen. „Projekt FAIRplus jest siłą napędową do wdrażania zasad koncepcji FAIR. Konsorcja przeniosą wiedzę i narzędzia do sektora badawczego, MŚP i farmaceutycznego, aby zwiększyć ich wpływ”, podsumowuje. Projekt FAIRplus wyrównał szanse w zakresie FAIRyfikacji danych. Dalsze finansowanie kolejnych projektów jeszcze bardziej wzmocni wpływ projektu FAIRplus, przynosząc bezprecedensowe korzyści w obszarze badań, przemysłu i społeczeństwa.
Słowa kluczowe
FAIRplus, dane, FAIR, FAIRyfikacja, farmaceutyczny, MŚP, nauki biologiczne, IMI, Inicjatywa w zakresie leków innowacyjnych, Horyzont Europa
