„FAIRyfikacja” cennych zestawów danych z korzyścią dla wszystkich
Firmy farmaceutyczne, środowiska akademickie i MŚP codziennie generują ogromne ilości danych z zakresu nauk biologicznych, których wartość wykracza daleko poza ich pierwotny cel. Zadbanie o to, by dane były tworzone i zarządzane w sposób zapewniający ich znajdowalność, dostępność, interoperacyjność i umożliwiający ich ponowne wykorzystanie (zgodnie z koncepcją FAIR) nie jest łatwym zadaniem w obrębie jednej organizacji, nie mówiąc już o działaniach w ramach różnych organizacji, sektorów i granic. Zespół finansowanego przez UE i sektor przemysłowy projektu FAIRplus(odnośnik otworzy się w nowym oknie) stworzył skalowalne ramy na rzecz FAIRyfikacji danych (czyli dostosowania ich do koncepcji FAIR), wraz ze wskazówkami, narzędziami i procedurami ułatwiającymi ten proces. Udało mu się już zwiększyć zgodność z koncepcją FAIR danych publicznych pochodzących z wybranych projektów Inicjatywy w zakresie leków innowacyjnych (ang. Innovative Medicines Initiative, IMI) oraz danych wewnętrznych partnerów z branży farmaceutycznej. Powszechne wdrożenie tych ram pobudzi innowacje przynoszące wymierne korzyści dla całego społeczeństwa.
„FAIRyfikacja” danych jest wspólnym celem
Naukowcy ze wszystkich sektorów są świadomi wpływu inwestowania czasu i wysiłku w udostępnianie i ponowne wykorzystywanie danych. Nawet wysoce konkurencyjne środowisko przemysłowe zdało sobie sprawę, że udostępnianie danych może obniżyć koszty badań i rozwoju. Jednak jak dokonać ich „FAIRyfikacji”? Wyzwania natury finansowej, technicznej, prawnej i organizacyjnej są niezliczone. Projekt FAIRplus skupia się na samych danych, wpływając na wszystko inne. Według koordynatorki projektu Sereny Scollen z ELIXIR Europe(odnośnik otworzy się w nowym oknie), „w ramach projektu FAIRplus naukowcy z branży farmaceutycznej, środowiska akademickiego i MŚP zebrali się, aby wspólnie opracować sposoby na FAIRyfikację danych w sposób skalowalny i niezależny od środowiska badawczego, niosąc ze sobą możliwości innowacji, zwłaszcza dla MŚP”.
Projekt FAIRplus upraszcza ten proces
Zespół projektu FAIRplus stworzył liczne narzędzia i zasoby. Aby pomóc osobom niebędącym ekspertami w rozpoczęciu procesu zapewnienia danym zgodności z koncepcją FAIR, ramy FAIRyfikacji(odnośnik otworzy się w nowym oknie) pomagają analitykom i właścicielom danych zrozumieć kroki, które muszą podjąć, aby nadać ich danym pożądanych właściwości. „Najważniejszym owocem projektu FAIR jest Poradnik FAIR(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Jest to ogólnodostępny zasób materiałów online poświęcony dziedzinie nauk biologicznych, zawierający ponad 80 instruktaży opracowanych przez prawie 100 specjalistów w dziedzinie danych, który pomoże naukowcom tworzyć i przechowywać dane FAIR. Projekt i jego Poradnik rekomendowane są przez Program prac na rzecz zdrowia w ramach programu ramowego „Horyzont Europa” na lata 2023–2024(odnośnik otworzy się w nowym oknie) Komisji Europejskiej”, dodaje Scollen. Kreator FAIR sugeruje przydatne materiały do FAIRyfikacji w oparciu o specyficzne dla użytkownika wymagania wobec tego procesu i projektuje rozwiązania na potrzeby FAIRyfikacji dla osób w nią zaangażowanych. Model dojrzałości zbiorów danych FAIRplus kieruje procesem decyzyjnym i skutecznymi inwestycjami w zarządzanie danymi; wskaźniki służą do oceny zgodności danych z koncepcją FAIR przed i po inwestycji. Narzędzie FAIR-Decide ma zaś na celu analizę kosztów i korzyści działań FAIRyfikacji w środowisku farmaceutycznym.
Zapewnienie zrównoważonego wdrożenia zasad FAIR
Zespół projektu FAIRplus przygotował wiele publikacji, w tym dwa artykuły o otwartym dostępie w prestiżowym czasopiśmie Nature, opisujące ramy FAIRyfikacji(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i Poradnik FAIR(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zespół zorganizował trzy Fora Innowacji i MŚP (wydarzenia networkingowe), przeprowadził webinarium (publicznie dostępne na stronie internetowej) i przyjął 15 stypendystów do swojego rocznego programu stypendialnego, aby wykształcić nowe pokolenie ekspertów w zakresie FAIRyfikacji. Materiały e-learningowe stypendium FAIR są dostępne do ponownego wykorzystania za pośrednictwem platformy materiałów szkoleniowych ELIXIR TeSS. „Jednym z najbardziej ekscytujących aspektów naszego projektu była współpraca. Siedem opublikowanych studiów przypadku wykorzystujących zestawy danych z innych dużych projektów IMI, w tym RESOLUTE, eTOX i APPROACH, ilustruje zastosowanie Poradnika FAIR w praktyce”, zauważa Scollen. „Projekt FAIRplus jest siłą napędową do wdrażania zasad koncepcji FAIR. Konsorcja przeniosą wiedzę i narzędzia do sektora badawczego, MŚP i farmaceutycznego, aby zwiększyć ich wpływ”, podsumowuje. Projekt FAIRplus wyrównał szanse w zakresie FAIRyfikacji danych. Dalsze finansowanie kolejnych projektów jeszcze bardziej wzmocni wpływ projektu FAIRplus, przynosząc bezprecedensowe korzyści w obszarze badań, przemysłu i społeczeństwa.
