Najważniejsze wiadomości - Cyfryzacja naszego dziedzictwa kulturowego
Wystarczy posłuchać zachwytów turystów, by zdać sobie sprawę, że Europa ma do zaoferowania wyjątkowe dziedzictwo kulturowe. Oczywiście sprzyjają nam wieki - nietrudno jest natknąć się na rzymskie wioski, greckie świątynie czy też średniowieczne pomniki - jednak historia nie jest jedyną przyczyną powyższej wyjątkowości. Począwszy od rozległych osad z epoki kamienia łupanego w Skara Brane na Orkadach (Szkocja) i wiatraków na greckiej wyspie Mykonos, aż po niewielkie, przydrożne kapliczki na wiejskich obszarach Francji i język Sami, używany przez Lapończyków, europejska historia, rozległość geograficzna oraz zróżnicowanie budzą powszechny podziw. Jednak czas nie działa na naszą korzyść. Z każdym pokoleniem budynki popadają w ruinę, księgi blakną, a wspomnienia się rozwiewają. Czy da się chronić, upowszechniać i poszerzać korzyści, płynące z tego bogatego zasobu? Już w 2000 roku Komisja Europejska podkreśliła (w swojej strategii eEuropa) znaczenie cyfryzacji naszego dziedzictwa kulturowego. Biblioteka Cyfrowa ('Digital Library') stanowiła jedną z flagowych inicjatyw ramowej strategii politycznej na rzecz społeczeństwa informacyjnego 2010. Obecnie powyższe prace kontynuowane się pod egidą Strategia Cyfrowa - 'Digital Agenda' . Niektóre z działań zaplanowanych w ramach tej strategii mają na celu wspieranie wdrażania technologii TIK w kontekście ochrony i upowszechniania naszego dziedzictwa kulturowego. Specyficzne przedsięwzięcia służą promowaniu europejskiego kina - 'European cinema' oraz zagwarantowaniu trwałego finansowania środkowoeuropejskiej biblioteki cyfrowej - 'sustainable funding of the central European digital library' , 'Europeana'. Natomiast Europeana to jeden z najbardziej ambitnych i udanych europejskich projektów kulturowych. Portal Europeana ten stanowi wiarygodne źródło naszej pamięci kolektywnej oraz internetowe odzwierciedlenie europejskiego dziedzictwa kulturowego. Obecnie obejmuje on ponad 23 miliony rekordów, dostarczonych przez ponad 2 200 instytucji. Jednak wiele prac, stanowiących podwaliny powyższej inicjatywy, zrealizowano w ramach projektów sfinansowanych podczas Szóstego Programu Ramowego - 7PR , których uczestnicy opracowali narzędzia, technologie i metodologie pozwalające przeprowadzić cyfryzację naszych zasobów kulturowych oraz udostępnić je w Internecie. System Europeana zapewnia społeczności naukowej oraz obywatelom Europy pojedynczy punkt dostępu do bogactwa kulturowego, podczas gdy przedsiębiorcy, prowadzący działalność gospodarczą w Internecie, mogą korzystać ze skarbnicy cyfrowych treści, pozwalających tworzyć nowe usługi i produkty. Inicjatywa Europeana 1.0 utworzona w ramach programu eContentplus, zapoczątkowała proces łączenia w pojedynczą całość rosnącej puli archiwów cyfrowych oraz cyfrowych zasobów kulturowych - przy współpracy z projektami takimi jak APEnet, dzięki którym udostępniono w Internecie 17 najważniejszych europejskich archiwów oraz z innymi projektami, w których wykorzystano najnowsze technologie do tworzenia cyfrowych archiwów zawierających arcydzieła europejskiej kultury, np. Europeana Regia (średniowieczne manuskrypty królewskie) oraz Europeana Collections 1914-1918 (materiały historyczne z okresu Pierwszej Wojny Światowej). Projekt Europeana rozpoczęto w 2008 roku. Zgromadzone dotychczas zbiory są obecnie poszerzane przez uczestników projektu Ev2 (1), sfinansowanego w ramach programu na rzecz wspierania strategii w dziedzinie TIK - 'ICT Policy Support Programme' (ICT-PSP), będącego częścią programu na rzecz konkurencyjności i innowacji - 'Competitiveness and Innovation Programme' (CIP). Inicjatywa Europeana wspierana jest ponadto przez szereg innych projektów, realizowanych pod egidą ICT-PSP oraz Siódmego Programu Ramowego (7PR), których celem jest wyszukiwanie nowych archiwów oraz opracowywanie rozwiązań technologicznych, umożliwiających cyfryzację i współdzielenie artefaktów i zbiorów. Przykładowo uczestnicy projektu D2ME (2) opracowują narzędzie, które pozwoli konwertować metadane pochodzące z różnorakich formatów źródłowych do tak zwanego Modelu Danych Europeana ('Europeana Data Model' - EDM), stanowiącego podstawę indeksowania i wyszukiwania w obrębie systemu Europeana. Narzędzie to ułatwi bibliotekom, archiwom oraz muzeom dostarczanie do systemu Europeana danych na temat posiadanych przez siebie zbiorów oraz pozwoli uniknąć czasochłonnej (i nierzadko podatnej na błędy) pracy polegającej na mapowaniu formatów danych stosowanych w poszczególnych archiwach na format Europeana. W ramach innych projektów poszukiwane są sposoby otwarcia dostępu do różnorodnych archiwów, począwszy od bardzo specjalistycznych (np. literatura dotycząca bioróżnorodności), aż po sztukę współczesną . Jednak udostępnianie archiwów w Internecie oraz umożliwianie przeszukiwania ich to jedynie połowa sukcesu. Niezbędne jest również sprawienie, by zasoby te były możliwie najbardziej realistyczne. Trudno bowiem porównać oglądanie zdjęć Panteonu do osobistej wizyty w tym miejscu. Trudno także docenić piękno glinianego wazonu i umiejętności rzemieślnika, który go stworzył, jeśli nie ma się możliwości dotknięcia tego naczynia własną ręką. Zadanie 8 Siódmego Programu Ramowego (7PR) stanowi dowód na to, że powinniśmy opracować technologie "zwiększające znaczenie i poprawiające doświadczenia płynące z obcowania z dziedzictwem kulturowym i zasobami naukowymi". Potrzebujemy aplikacji, które sprawią, że kultura w formie cyfrowej stanie się zasobem, a my będziemy mogli angażować się, współpracować oraz uczyć się z naszego dziedzictwa. Urzeczywistnijmy to! Uczestnicy projektu ARtSENSE (3) stworzą nową generację przenośnych przewodników po muzeach, bazującą na najnowszych osiągnięciach w dziedzinie inteligentnej, poszerzonej rzeczywistości ('Adaptive Augmented Reality' - A2R). Przewodniki te wypełnią lukę dzielącą świat cyfrowy od rzeczywistego. W przewodnikach ARtSENSE zostaną wykorzystane transparentne wyświetlacze, pozwalające nakładać dodatkową warstwę na rzeczywiste obrazy i zdjęcia, na której prezentowane będą cyfrowe informacje. To nowoczesne rozwiązanie obejmuje ponadto technologie sterowania poprzez śledzenie spojrzenia i gestów. Powyższe technologie sprawią, że zwiedzający muzeum będą mieli wrażenie, że przedmioty fizyczne reagują na ich zachowania. Dzieła sztuki staną się aktywnymi artefaktami, które będą jednocześnie przyciągać uwagę zwiedzających, oddziaływać na ich emocje oraz kształcić ich. Z kolei uczestnicy projektu CHESS (4) pragną, by interakcje miały miejsce także w terenie. Łącząc personalizację, systemy adaptacyjne, cyfrowe opowiadania oraz interaktywne sterowanie, rozwiązanie opracowywane w ramach tego projektu dostarczy osobom odwiedzającymi miejsca kulturowe wrażeń płynących z obcowania z mieszaną rzeczywistością. Używając telefonów komórkowych lub innych urządzeń zwiedzający będą mogli stać się częścią "legendy" danego miejsca, wzbogacając ją o własne doświadczenia oraz o opowieści innych zwiedzających lub opowieści profesjonalnych kustoszy. Z kolei w ramach projektu CULTURA (5) badane są ekscytujące, nowatorskie metody korzystania z tekstów historycznych oraz ilustrowanych manuskryptów dzięki środowisku, w którym artefakty dziedzictwa kulturowego mogą być oglądane w sposób dostosowany do potrzeb poszczególnych użytkowników, w oparciu o ich zachowania i zainteresowania. Powyższy system realizuje swe funkcje poprzez analizowanie materiałów kulturowych oraz dzięki "wiedzy" na temat ważnych zagadnień, osobistości oraz zdarzeń opisanych w tych materiałach. Prawdopodobnie każdego dnia mijamy kościoły, pomniki oraz miejsca pamięci. Obecnie możliwe jest eksplorowanie ciekawych miejsc, miasteczek oraz miast pozostając w zaciszu własnego domu. Uczestnicy powszechnie docenionego projektu V-City (6) opracowali silnik 3D, który korzysta z map, zdjęć satelitarnych, fotografii oraz modeli CAD, w celu tworzenia kompletnych, trójwymiarowych odzwierciedleń miast i miasteczek. Powyższą technologię wykorzystała nawet firma Pixar, do stworzenia tła niektórych scen wyścigów w filmie Cars-2. Oczywiście wiele obiektów i artefaktów kulturowych ma formę trójwymiarową, w związku z czym niezbędna jest możliwość odpowiedniego odzwierciedlania tych wymiarów w archiwach cyfrowych, a następnie prawidłowego prezentowania ich użytkownikom. Prace projektu 3D-COFORM (7) skupiono wokół cyfryzacji artefaktów oraz wokół badania możliwości stworzenia nowych narzędzi zapisu i przetwarzania 3D, semantyki kształtów, właściwości materiałów etc. Efektem powyższych prac powinny być bogatsze i bardziej realistyczne odwzorowania, lepsza dokumentacją oraz ograniczenie kosztów procesu cyfryzacji. Prace uczestników tego projektu pomogą ponadto utworzyć "wirtualne centrum kompetencji" ds. cyfryzacji 3D, które obejmować będzie doświadczenie i zasoby technologiczne niezbędne do stymulowania masowej cyfryzacji namacalnych artefaktów dziedzictwa kulturowego i które będzie wspierać rozwój zawodowy poprzez programy kształcenia i programy szkoleniowe, pozwalające instytucjom kultury lepiej zrozumieć potencjał technologii 3D w kontekście dziedzictwa kulturowego. Stworzono ponadto dwa dodatkowe centra kompetencji. Zapewniają one organizacjom kulturowym wsparcie techniczne w zakresie cyfryzacji i cyfrowej ochrony dziedzictwa kulturowego. Uczestnicy projektu IMPACT (8) opracowali natomiast innowacyjne rozwiązania w dziedzinie oprogramowania do optycznego rozpoznawania znaków ('Optical Character Recognition' - OCR) oraz technik językowych, z myślą o przetwarzaniu i przeszukiwaniu dokumentów historycznych. Prace projektowe obejmowały także rozbudowywanie europejskich zdolności w zakresie cyfryzacji, stworzenie centrum kompetencji, stanowiącego pojedynczy punkt dostępu dla wszystkich bibliotek, archiwów oraz muzeów zaangażowanych w proces cyfryzacji materiałów drukowanych. Z kolei w ramach projektu PrestoPRIME opracowywane są praktyczne rozwiązania, służące do długoterminowej ochrony cyfrowych artefaktów medialnych, programów oraz zbiorów, a także poszukiwane są sposoby poszerzenia dostępu do tych zasobów poprzez integrację archiwów medialnych z europejskimi bibliotekami cyfrowymi, w ramach infrastruktury na rzecz ochrony tych artefaktów. Narzędzia oraz usługi tworzone w ramach tego projektu oferowane będą za pośrednictwem internetowego centrum kompetencji. Oczywiście wiele jest jeszcze do odkrycia. Nic nie zastąpi osobistych wrażeń płynących z dotykania, czucia oraz obcowania z dziedzictwem kulturowym w świecie rzeczywistym. Możemy być jednak pewni, że dzięki technologiom TIK nasze bezcenne dziedzictwo będzie chroniene i pozostanie dostępne dla nadchodzących pokoleń. Projekty opisane w niniejszym artykule uzyskały wsparcie w ramach działania na rzecz wspierania technologii TIK, będącego częścią Programu na rzecz Konkurencyjności i Innowacji ('Competitive and Innovation Programme') lub w ramach Siódmego Programu Ramowego (7PR). (1) "Europeana v2.0" (2) "Cyfrowe manuskrypty dla projektu Europeana" - 'Digitised Manuscripts to Europeana' (3) "Adaptacyjne i personalizowane wrażenia z wizyt w muzeach dzięki poszerzonej rzeczywistości, bazującej na przetwarzaniu danych sensorycznych w czasie rzeczywistym" - 'Augumented RealiTy Supported adaptive and personalized Experience in a museum based oN processing real-time Sensor Events' (4) "Obcowanie z dziedzictwem kulturowym za pośrednictwem interakcji osobistych oraz opowiadań" - 'Cultural Heritage Experiences through Socio-personal interactions and Storytelling' (5) "Kultywowanie zrozumienia i badań naukowych poprzez adaptację" - 'CULTivating Understanding and Research through Adaptivity' (6) "Wirtualne miasto" - 'The virtual city' (7) "Narzędzia i doświadczenie w służbie tworzenia zbiorów 3D" - 'Tools and expertise for 3D Collection Formation' (8) "Zintegrowana metoda opracowywania polityk w oparciu o modelowanie argumentów oraz wspomaganą komputerowo analizę tekstu" - 'Integrated Method for Policy making using Argument modelling and Computer assisted Text analysis' Użyteczne odnośniki: - informacje na temat 7PR w bazie danych CORDIS - informacje na temat inicjatywy CIP on CORDIS - informacje na temat inicjatywy Europeana 2.0 w bazie danych Europa - informacje na temat projektu D2ME w bazie danych Europa - informacje na temat projektu ARtSENSE w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu CHESS w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu CULTURA w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu V-City w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu 3D-COFORM w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu IMPACT w bazie danych CORDIS - informacje na temat projektu PrestoPRIME w bazie danych CORDIS Odnośne publikacje: - "Comité des Sages, Nowy renesans Udostępnianie europejskiego dziedzictwa kulturowego w Internecie" - 'Comité des Sages The New Renaissance: Bring Europe’s Cultural Heritage Online - "Zadanie 8 TIK 7PR - Cyfrowa Klutura" - 'FP7 ICT Challenge 8 - Digital Culture' - "W komunikacie prasowym z 9 maja 2012 Vice Przewodniczący Komisji Europejskiej Neelie Kroes określił projekt Europeana jako "Wikipiedię kultury" - 'Press Release: 9 May 2012 by European Commission Vice-President Neelie Kroes described Europeana as the 'Wikipedia of culture'