Koalicje społeczne na rzecz zapobiegania marnotrawieniu żywności
W Europie marnowane są ogromne ilości żywności. Na przykład w samym 2012 roku w krajach UE-28 łącznie zmarnowano prawie 90 milionów ton produktów spożywczych, co daje aż 173 kilogramy na jednego mieszkańca. Przekłada się to na straty rzędu 145 miliardów euro. Ponadto marnotrawienie żywności jest równoznaczne z marnowaniem zasobów związanych z jej produkcją i transportem, co z kolei oznacza, że zjawisko to odpowiada też za emisję gazów cieplarnianych, a dokładniej za około 6 % całkowitych emisji. Cele Unii Europejskiej w zakresie ograniczenia marnotrawienia żywności obejmują zmniejszenie o połowę ilości odpadów przez sektor detaliczny i konsumentów do 2030 roku, jak również zmniejszenie strat w łańcuchach produkcji i dostaw. UE planuje również zmniejszyć koszty gospodarowania odpadami i odzyskać wartość z odpadów, których nie da się uniknąć. Finansowany przez UE projekt REFRESH ma pomóc UE w osiągnięciu tych celów. Opierając się na wcześniejszym, finansowanym ze środków UE projekcie FUSIONS, zespół projektu REFRESH zajął się całościową analizą przyczyn marnowania żywności i opracowaniem rozwiązania wspomagającego podejmowanie lepszych decyzji przez obywateli i podmioty z sektora przemysłu.
Zmiana sposobu myślenia
„Ograniczanie marnotrawienia żywności jest przede wszystkim kwestią wzorców myślenia i zachowania”, mówi koordynator projektu Toine Timmermans. „Najlepszym sposobem na przezwyciężenie braku szybkiego działania i postępów w tej dziedzinie jest stworzenie szerszego ruchu skupionego wokół kompletnego ekosystemu rozwiązań, w którym będą uczestniczyć wszystkie zainteresowane strony”. W tym celu zespół projektu REFRESH opracował negocjowane umowy z rządami, przedsiębiorstwami i lokalnymi zainteresowanymi stronami mające na celu ograniczenie marnotrawienia żywności. Umowy zawierają szczegółowe zapisy dotyczące kilku zalecanych zmian w polityce UE. Zmiany częściowo dotyczą takich rozwiązań jak wykorzystanie nadwyżek żywności do karmienia wszystkożernych zwierząt gospodarskich (świń), jak również praktyk handlowych, które przyczyniają się do marnotrawstwa w łańcuchach dostaw. Uczeni zaangażowani w projekt opracowali i udoskonalili umowy na szczeblu krajowym dzięki działaniom pilotażowym podjętym w pięciu krajach. „Nasze podejście się sprawdziło”, podkreśla Timmermans. „Udało nam się rozwinąć strategię opartą na koalicjach, co w efekcie doprowadziło do przełomu. Kluczem są zachowania konsumentów. Wyniki naszych badań wskazały na aspekty niezbędne dla zmian strukturalnych, dotyczące głównie tworzenia pozytywnych norm społecznych w obrębie określonych grup konsumentów”. Efekty niektórych działań pilotażowych są już widoczne.
Realne zmiany
Projekt znacząco rozwinął podejścia oparte na krajowej współpracy, szczególnie w Niemczech, na Węgrzech i w Holandii. Przykładem jest tutaj krajowa koalicja publiczno-prywatna zawiązana w Holandii przy wsparciu z projektu REFRESH, dzięki której udało się ograniczyć poziom marnotrawienia żywności w holenderskich gospodarstwach domowych. W 2019 roku poziom ten wyniósł 34,3 kilogramy na osobę, czyli o 7 kilogramów mniej niż w 2016 i o 29 % mniej niż w 2010 roku. Ponadto plan projektu dotyczący utworzenia krajowych koalicji wykorzystano do opracowania podobnych inicjatyw w innych państwach członkowskich. Naukowcy opracowali również technologie pozwalające na ponowne przetwarzanie odpadów lub nadwyżek żywności, oparte między innymi na zwiększaniu wsparcia dla istniejących rozwiązań problemu nadwyżek żywności, takich jak wytwarzanie nowych produktów spożywczych lub hodowla owadów. W ramach projektu opracowano też nowe technologie, między innymi na potrzeby produkcji paliw i substancji chemicznych z odpadów żywnościowych pochodzących od konsumentów oraz produkcji błonnika pokarmowego z resztek cykorii. Projekt REFRESH dobiegł końca w czerwcu 2019 roku. Stworzona w tym czasie społeczność ekspertów zostanie włączona do Unijnej Platformy ds. Strat i Marnotrawienia Żywności do końca 2019 roku. Ponadto kilka krajowych koalicji zawiązanych w ramach projektu będzie nadal działać (w rozszerzonej formie) jako holenderska organizacja Food Waste Free United, której będą przyświecać te same cele. Dzięki pracy badawczej uczestników projektu Unia Europejska jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów w zakresie ograniczenia marnotrawienia żywności. Jednocześnie ich działania pozwolą na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych.
Słowa kluczowe
REFRESH, żywność, koalicja, marnotrawienie żywności, emisje gazów cieplarnianych, technologie, ograniczenie marnotrawienia żywności, polityka UE
