Nieinwazyjne alternatywy dla biopsji wątroby
Metaboliczna stłuszczeniowa choroba wątroby (MASLD), wcześniej znana jako niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD), dotyka mniej więcej jedną trzecią światowej populacji. Najprościej rzecz ujmując, pojawia się, gdy w wątrobie gromadzi się tłuszcz. „Dla większości z nas jedynym procesem, jaki wówczas zachodzi, jest gromadzenie się tłuszczu”, wyjaśnia Quentin Anstee z brytyjskiego Uniwersytetu w Newcastle, koordynator projektu LITMUS. „Jednak w jednym na dziesięć przypadków tłuszcz ten wywołuje stan zapalny w wątrobie. A jeśli stan zapalny staje się przewlekły, u około jednej dziesiątej osób dochodzi do bliznowacenia wątroby, które postępując, doprowadza do marskości lub raka wątroby, nawet jeśli osoby te nie piją alkoholu. Zasadniczo czynnikami stojącymi za MASLD są nadwaga lub cukrzyca”.
Nieinwazyjne techniki zamiast biopsji
Do tej pory najlepszym, a właściwie jedynym sposobem na dokładne zdiagnozowanie MASLD i ocenę stanu zapalnego w wątrobie było wykonanie biopsji. Ta inwazyjna procedura wymaga użycia igły, którą przebija się wątrobę w celu pobrania próbki. Niestety nie jest ona pozbawiona ryzyka, nie wspominając o tym, że powoduje spory dyskomfort u pacjentów. Finansowany przez Unię Europejską i zainteresowane podmioty z branży projekt LITMUS został uruchomiony w celu wykazania, czy biopsję można zastąpić nieinwazyjnymi technikami. Wyzwanie to zostało podjęte w ramach trzech etapów. „Po pierwsze, przeprowadziliśmy serię systematycznych przeglądów wszystkich dostępnych danych dotyczących istniejących biomarkerów”, mówi Anstee. „Zebraliśmy wszystkie te dane razem, aby zapewnić sobie niezależną i obiektywną perspektywę”. Następnie zespół zebrał dane i próbki biologiczne pozyskane wcześniej w ramach projektów badawczych z udziałem pacjentów z całej Europy. Na ich podstawie zespół projektu LITMUS wykonał systematyczne pomiary wielu biomarkerów i przeprowadził analizę porównawczą, która została opublikowana na łamach czasopisma „The Lancet – Gastroenterology and Hepatology” w ubiegłym roku. W ramach trzeciego etapu uczeni zajęli się rekrutacją nowej kohorty badawczej złożonej z około 2 500 pacjentów poddanych biopsji wątroby. Dzięki temu zespół zdołał zgromadzić ogromne ilości danych klinicznych, a także próbki krwi i skany MRI. Następnie przeprowadził kompleksową analizę biomarkerów. Jej wyniki będą znane już wkrótce, jako że prace znajdują się obecnie na ukończeniu.
Nowe metody określania biomarkerów
Łącznie te trzy etapy umożliwiły uczonym z projektu LITMUS zebranie wysokiej jakości danych dotyczących wcześniej zidentyfikowanych biomarkerów, a także znalezienie nowych biomarkerów. Zespół projektu przeprowadził również zakrojone na szeroką skalę badania multiomiczne, w których wykorzystano techniki takie jak uczenie maszynowe do sprawdzenia, czy istnieje możliwość skuteczniejszego określania nowych biomarkerów. „Dysponujemy teraz naprawdę solidną wiedzą na temat tego, jak faktycznie działają biomarkery”, dodaje Anstee. „Udało nam się również zidentyfikować nowe sygnały, które w przyszłości mogą okazać się biomarkerami, zaś niektóre z biomarkerów zostały przez nas zakwalifikowane do badań regulacyjnych. Jestem niezwykle dumny z osiągnięć moich współpracowników”.
Wykorzystanie biomarkerów w warunkach klinicznych
Anstee przyznaje, że do wdrożenia biomarkerów w warunkach klinicznych i ostatecznego zastąpienia nimi inwazyjnych biopsji potrzebne są dalsze prace. Wskazuje on na potrzebę przeprowadzenia podłużnego badania kontrolnego z udziałem pacjentów. Może ono pomóc badaczom klinicznym w przejściu od wykorzystania biomarkerów w diagnostyce do korzystania z nich na potrzeby długofalowego monitorowania stanu pacjentów oraz oceny odpowiedzi na leczenie. „Dane wygenerowane dzięki realizacji projektu LITMUS już wpływają na wytyczne kliniczne”, zauważa. „Wykracza to daleko poza zaplanowane przez nas działania. Na przykład widzimy, że partnerzy z branży zaczynają wdrażać nieinwazyjne rozwiązania jako część swoich programów rozwoju leków”. Projekt ten okazał się więc istotnym wkładem na rzecz zaprzestania stosowania inwazyjnych biopsji wątroby jako rutynowej praktyki. „Skoro jedna trzecia populacji cierpi na tę chorobę i istnieje konieczność ustalenia, kto wymaga opieki, ten krok jest absolutnie niezbędny”, mówi Anstee.
Słowa kluczowe
LITMUS, wątroba, biopsja, kliniczne, NAFLD, MASLD, biomarkery, marskość wątroby, rak
