Transformacja energetyczna sprzyjająca włączeniu: udział mieszkańców w tworzeniu przystępnych cenowo i zrównoważonych rozwiązań energetycznych
Jak zauważyli autorzy tekstu europejskiego filaru praw socjalnych, energia jest jedną z podstawowych usług, a dostęp do niej jest prawem należnym wszystkim mieszkańcom Unii Europejskiej. Co więcej, dostęp do odpowiednich rozwiązań w zakresie ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń, oświetlenia, ciepłej wody oraz energii potrzebnej do gotowania i zasilania urządzeń stanowią podstawy godnego poziomu życia. Zjawisko ubóstwa energetycznego występuje w przypadkach, w których gospodarstwa domowe nie mają dostępu do tych podstawowych usług energetycznych. Według najnowszych szacunków w 2022 roku przeszło 40 milionów mieszkańców i mieszkanek Europy miało trudności z ogrzaniem swoich domów do odpowiednio wysokiej temperatury. Realizacja w gospodarstwach domowych doświadczających zjawiska ubóstwa energetycznego działań w zakresie zwiększania efektywności energetycznej dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb oraz inicjatyw strukturalnych, w tym remontów zamieszkiwanych budynków oraz instalacji rozwiązań opartych na odnawialnych źródłach energii, może przyczynić się do obniżenia kosztów życia oraz poprawić ich sytuację. Jednym z kluczowych czynników, które mogą zwiększać uczestnictwo ludzi w procesie transformacji energetycznej, są społeczności i spółdzielnie energetyczne. Dzięki nim możliwe jest sprawniejsze realizowanie zrównoważonych projektów energetycznych, które przynoszą szereg korzyści środowiskowych, gospodarczych lub społecznych, odczuwanych przez ich uczestników. Takie społeczności mogą także być czynnikiem zwiększającym udział inwestycji w czyste technologie energetyczne i przyczyniać się do wzrostu akceptacji społecznej projektów związanych z energią odnawialną. Przepisy przyjmowane przez Unię Europejską stanowią przykład działań i dążeń Europy ukierunkowanych na ograniczanie zjawiska ubóstwa energetycznego i wspieranie społeczności energetycznych. Wśród nich można wymienić między innymi dyrektywę na temat charakterystyki energetycznej budynków, której założenia skupiają się na wspieraniu działań mieszkańców mających na celu poprawę parametrów ich domów, a także zmienioną dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek ograniczania zjawiska ubóstwa energetycznego poprzez pomoc osobom nim dotkniętym i odpowiednie wsparcie. Przepisy uwzględniają również wspólne działania związane z realizacją transformacji energetycznej. Dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii i dyrektywa w sprawie zasad wewnętrznego rynku energii elektrycznej zawierają definicje obywatelskich społeczności energetycznych i nakładają na państwa członkowskie zobowiązania do umożliwienia im uczestnictwa w rynku energii na takich samych zasadach, jak innym podmiotom.
Piętnaście projektów stawiających mieszkańców w sercu procesu transformacji energetycznej
Program Efektywność Energetyczna realizowany w latach 2014-2020 w ramach programu ramowego „Horyzont 2020” oraz projekt LIFE Clean Energy Transition, który jest jego następcą na lata 2021-2027 to źródła finansowania szerokiego zakresu działań prowadzących do realizacji efektywnej energetycznie, opartej na energii odnawialnej, neutralnej dla klimatu i odpornej gospodarki. W najnowszym wydaniu broszury CORDIS Results Pack dotyczącego transformacji energetycznej sprzyjającej włączeniu społecznemu czytelnicy mogą zapoznać się z informacjami na temat piętnastu projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, które pomagają w realizacji zielonej transformacji z korzyścią dla wszystkich mieszkańców. Wiele spośród przedstawionych projektów zajmuje się walką ze zjawiskiem ubóstwa energetycznego przy pomocy działań mających na celu zwiększanie efektywności energetycznej, popularyzacji rozwiązań opartych na odnawialnych źródłach energii, rozwoju potencjału odpowiednich podmiotów i nawiązywanie współpracy z zespołami innych inicjatyw, w tym Centrum Doradczego ds. Ubóstwa Energetycznego (ang. Energy Poverty Advisory Hub, EPAH). Zespół projektu ComAct zajął się koordynacją działań właścicieli nieruchomości w celu realizacji remontów zwiększających efektywność energetyczną w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych. Badacze skupieni wokół projektu COOLTORISE realizowali pilotażowe działania z myślą o ograniczeniu skutków fal upałów oraz ich wpływu na rodziny mieszkające w budynkach o niskiej efektywności energetycznej. Z kolei projekt EmpowerMed koncentrował się na wsparciu kobiet zamieszkujących region basenu Morza Śródziemnego w walce z ubóstwem energetycznym. Zagadnieniem efektywności energetycznej zajmował się także zespół projektu EnergyMEASURES, który opracował spersonalizowane działania dotyczące zarządzania energią w gospodarstwach domowych. Badacze projektu STEP zajęli się przeszkoleniem organizacji konsumentów oraz innych podmiotów w zakresie wspierania gospodarstw domowych ubogich energetycznie, a grupie ekspertów zajmujących się projektem ENPOR przyświecał cel zwiększenia wykrywalności i umożliwienia pomiaru zjawiska ubóstwa energetycznego w sektorze prywatnego wynajmu mieszkań. Zespół projektu SocialWatt pomagał przedsiębiorstwom komunalnym, firmom energetycznym i innym interesariuszom w określaniu gospodarstw domowych doświadczających zjawiska ubóstwa energetycznego i skutecznym stawianiu czoła temu problemowi. Inne opisywane projekty przyczyniały się do wspierania zbiorowych działań i inicjatyw energetycznych. Wśród nich wyróżnia się projekt NRG2peers, w ramach którego powstała platforma internetowa popularyzująca nowoczesne społeczności energetyczne. Zespół inicjatywy UP-STAIRS stworzył punkty kompleksowej obsługi w celu dostarczania informacji i porad na temat społeczności energetycznych. W ramach projektu DECIDE uczestnicy opracowali listę skutecznych sposobów komunikacji i nawiązywania kontaktów ze społecznościami energetycznymi, natomiast badacze projektu GRETA opracowali ramy pomagające społecznościom w osiąganiu zakładanych celów w zakresie ograniczania emisji. Badacze skupieni wokół projektu eCREW pomogli gospodarstwom domowym wykorzystać wytwarzaną energię elektryczną. Ostatnia kategoria projektów i inicjatyw skupiała się na wypracowywaniu zbiorowych i opartych na społecznościach podejściach do walki z ubóstwem energetycznym. W związku z tym w ramach projektu CEES powstaje zestaw narzędzi dla spółdzielni energetycznych, który pomoże im w zwalczaniu ubóstwa energetycznego, z kolei zespół projektu Sun4All pomógł gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji wykorzystać możliwości energii odnawialnej w celu obniżenia rachunków za energię. Ostatnim z opisywanych projektów jest https://cordis.europa.eu/article/id/450800-empowering-energy-poor-citizens-to-mitigate-energy-poverty/pl (POWERPOOR) - inicjatywa skupiająca się na wsparciu osób doświadczających ubóstwa energetycznego we wdrażaniu działań ukierunkowanych na zwiększanie efektywności energetycznej i uczestnictwie we wspólnych inicjatywach, w tym społecznościach energetycznych.
